(ភ្នំពេញ)៖ ថ្ងៃពុធ ២៣ តុលា ឆ្នាំ២០១៩ គឺជាថ្ងៃគម្រប់ខួប២៨ឆ្នាំ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស ដែលចុះកាលពីថ្ងៃទី២៣ តុលា ១៩៩១ ដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាមស៊ីវិលខ្មែរ។ ឆ្លៀតក្នុងឱកាសនេះ យើងចង់រំលឹកត្រួសៗឡើងវិញ នូវខ្លឹមសារកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។
*តើអ្នកណាខ្លះជាហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស?
ហត្ថលេខី នៃកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស មាន ១៨ប្រទេស បូកនឹងកម្ពុជា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ កម្ពុជាត្រូវបែងចែកជា ៤ភាគី គឺ រដ្ឋកម្ពុជា ហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច រណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ របស់លោកតា សឺន សាន និងខ្មែរក្រហម ដែលរួមបញ្ចូលគ្នា បង្កើតជា “ក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់”។
ប្រទេសជាហត្ថលេខី ១៨ ផ្សេងទៀត រួមមានមាន សមាជិកអចិន្រ្តៃយ៍ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប.) ដែលមាន៥ប្រទេស៖ សហរដ្ឋអាមេរិក អង់គ្លេស បារាំង (សហប្រធានសន្និសីទ) ចិន និងសហភាពសូវៀត។ ប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលមាន៨ប្រទេស ឥណ្ឌូណេស៊ី (សហប្រធានសន្និសីទ) វៀតណាម ឡាវ ថៃ សិង្ហបុរី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន និងប៊្រុយណេ ពោលគឺប្រទេសក្នុងអាស៊ានបច្ចុប្បន្នលើកលែងតែប្រទេសភូមាចេញ។ ប្រទេសយូហ្គោស្លាវី (ពេលនោះជាប្រធានក្រុមប្រទេសមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ)។ ប្រទេស៤ផ្សេងទៀត៖ ប្រទេសឥណ្ឌា ជប៉ុន កាណាដា និងអូស្រ្តាលី។
*តើកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ បានចែងអំពីអ្វីខ្លះ?
កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ មិនមែនជាកិច្ចព្រមព្រៀងតែមួយទេ គឺមានកិច្ចព្រមព្រៀង២ និងសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយ។
កិច្ចព្រមព្រៀងទី១ ស្តីអំពីការដោះស្រាយជម្លោះនៅកម្ពុជា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មានសុពលភាពជាចម្បងទៅលើភាគីទាំង ៤ នៅក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលខ្មែរ (រដ្ឋកម្ពុជា, ហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច រណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ របស់លោកតា សឺន សាន និងខ្មែរក្រហម)។ ក៏ប៉ុន្តែ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គូភាគីជម្លោះផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា និងដែលជាហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស ត្រូវបានរំលាយអស់ទៅហើយ ដោយខ្លះត្រូវបានរលាយបាត់រូបទាំងស្រុង (ភាគីកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឬខ្មែរក្រហម) ហើយខ្លះទៀតត្រូវរំលាយខ្លួន ហើយបង្កើតទៅជាគណបក្សនយោបាយ (គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច)។
ខ្លឹមសារសំខាន់ៗនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ រួមមាន ការឈប់បាញ់រវាងភាគីជម្លោះ ក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលខ្មែរ ការកាត់រំសាយទ័ពការដកកងទ័ពបរទេសចេញពីកម្ពុជា (ដោយសារតែនៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមស៊ីវិលនោះ វៀតណាមដាក់ទ័ពនៅកម្ពុជា ដើម្បីជួយរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនឹងចលនាតស៊ូ នៅជាយដែន) ការរៀបចំការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។
ការកំណត់អាណត្តិរបស់អ៊ុនតាក់ ដើម្បីមកពិនិត្យមើលបទឈប់បាញ់ រក្សាសន្តិភាព និងរៀបចំការបោះឆ្នោត ទៅតាមអ្វីដែលមានចែងក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍របស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែរ ជាពិសេស ពីជំរំជនភៀសខ្លួននៅជាយដែនខ្មែរ-ថៃ ឲ្យវិលត្រឡប់មកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាវិញ កំណត់គោលការណ៍នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីរបស់កម្ពុជា (រួមមានដូចជា គោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ការគោរពសិទ្ធិសេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាជន និងគោលការណ៍នីតិរដ្ឋ ជាដើម)
កិច្ចព្រមព្រៀងទី២ អំពីការគោរពឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាព និងអព្យាក្រឹត្យរបស់កម្ពុជា តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ កម្ពុជា និងប្រទេសជាហត្ថលេខីផ្សេងទៀត មានកាតព្វកិច្ចគោរពឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាព និងអព្យាក្រឹត្យគ្នាទៅវិញទៅមក។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្តីអំពីការកសាងប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញ តាមរយៈសេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះ ប្រទេសហត្ថលេខីសន្យាផ្តល់ជំនួយ ដើម្បីជួយស្តារ និងអភិវឌ្ឍប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញ។
*ក្នុងករណីមានការរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស តើកិច្ចព្រមព្រៀងនេះមានចែងអំពីវិធានការអ្វីខ្លះ?
នៅក្នុងករណីមានការរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស គេអាចកោះប្រជុំប្រទេសហត្ថលេខីឡើងវិញបាន ដើម្បីស្វែងរកវិធានការសមស្រប។
យោងតាមមាត្រា២៩ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងទី១ (ស្តីពីការដោះស្រាយជម្លោះ) អ្នកដែលអាចកោះប្រជុំបានគឺសហប្រធាននៃសន្និសីទក្រុងប៉ារីស (បារាំង និងឥណ្ឌូណេស៊ី) ប៉ុន្តែ ការកោះប្រជុំនេះអាចធ្វើទៅបានលុះត្រាតែមានសំណើពីអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ចំណែកនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងទី២វិញ (ស្តីពីឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាព និងអព្យាក្រឹត្យរបស់កម្ពុជា) គេមិនឃើញមានចែងអំពីនីតិវិធីជាក់លាក់ក្នុងការកោះប្រជុំប្រទេសហត្ថលេខីនេះទេ។
មាត្រា៥ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងទី២ បានចែងថា ៖ ក្នុងករណីមានការរំលោភ ឬគំរាមរំលោភអធិបតេយ្យ ឯករាជ្យ បូរណភាព… ហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងត្រូវធ្វើការប្រជុំជាបន្ទាន់ ដើម្បីចាត់វិធានការសមស្រប…។ វិធានការសមស្របទាំងនេះអាចជា ការប្តឹងទៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ ឬវិធានការផ្សេងទៀតដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣៣ នៃធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ (ចរចា ស៊ើបអង្កេត សម្របសម្រួល ផ្សះផ្សា មជ្ឈត្តកម្ម ដំណោះស្រាយតាមផ្លូវតុលាការ…)៕
